NHẬN DIỆN COVID19 - CÁCH NHÌN CỦA CHUYÊN GIA
Dưới đây là tóm tắt ý kiến của GS Omi Shigeru (Phó chủ tịch uỷ ban chuyên môn chống virus corona chủng mới) trong buổi toạ đàm với GS Nakayama (Giải Nobel Y học năm 2012). Những thông tin ở đây đã làm thay đổi đáng kể cách nhìn của mình về Covid19 và hy vọng cũng giúp ích cho nhiều người khác.
Video bằng tiếng Nhật có thể xem tại:
https://youtu.be/iE_g_StinjI.
1. Tính bất đối xứng trong khả năng lây nhiễm
Nếu như khả năng lây nhiễm của Influenza khá đồng đều giữa các nguồn nhiễm (người có virus) thì chỉ có một nhóm nhất định người nhiễm covid19 có lây nhiễm sang người khác. Hiện nay chưa xác định được rõ đặc tính của những người là ứng viên của danh hiệu “siêu lây nhiễm” này, nhưng họ có khả năng lây nhiễm mạnh, tạo thành những “chùm” lây nhiễm. Có thể nhận định các cluster này là động lực (driving force) của dịch.
(* Con số thống kế tại Hàn Quốc cho thấy 70-80% người nhiễm thuộc về các cluster.)
Điều kiện hình thành các cluster không chỉ nằm ở nguồn lây nhiễm mà còn ở môi trường lây nhiễm, bao gồm 3 yếu tố sau:
1. Không gian kín, không thoáng khí
2. Nói chuyện tại cự ly gần
3. Có nhiều người ở gần trong tầm tay
(* Do vậy, việc phòng ngừa bùng phát dịch có thể tập trung vào việc loại bỏ các yếu tố môi trường lây nhiễm kể trên và biện pháp đóng cửa các quán bar, karaoke, biểu diễn nghệ thuật sẽ mang lại hiệu quả. Ngược lại, các hoạt động ngoài trời như tập thể dục của người lớn hay vui chơi của trẻ nhỏ lại không cần phải hạn chế. Vì thế mà các công viên ở Nhật vẫn đầy trẻ chạy nhảy.)
2. Tính bất đối xứng trong mức độ nghiêm trọng của bệnh
Dù trung bình có tới 80% ca lây nhiễm là nhẹ, độ tuổi càng cao thì tỷ lệ bị nặng và tỷ lệ tử vong càng cao. Với những người trẻ khoẻ mạnh, hầu như 100% chỉ có triệu chứng nhẹ và không rõ ràng. Người già xuất hiện triệu chứng rõ rệt hơn và khả năng hệ thống y tế phát hiện được cao hơn. Đây cũng là điều khác biệt với cúm.
Hơn nữa, triệu chứng xuất hiện chậm chứ không sớm như cúm. Thường thì sau khi lây nhiễm 4-5 ngày mới bắt đầu có triệu chứng. Những người bị nhẹ sẽ khỏi trong khoảng 1 tuần. Nhưng đây cũng là thời điểm một số ca bị chuyển biến xấu đột ngột.
Từ hai đặc điểm này có thể thấy việc phát hiện sớm nguồn bệnh rất khó khăn. Những người trẻ không có triệu chứng rõ rệt, đi lại và tiếp xúc nhiều là những người nguy hiểm nhất, dù lỗi không thuộc về họ.
Và điều này cho thấy việc đóng cửa các trường học là biện pháp hiệu quả. Lý do Nhật Bản từng thành công trong đẩy lùi SARS trước đây cũng nhờ đóng cửa các trường học.
Điều kiện tiến hành xét nghiệm hiện nay là 4 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng mà không thuyên giảm. Điều kiện này để giữ cân bằng với nguồn lực y tế có hạn hiện nay, tránh vỡ trận như từng thấy ở các nước. (Với người già hoặc người có triệu chứng nặng như khó thở, không phải đợi tới 4 ngày mà có thể gọi điện để được tư vấn xét nghiệm sớm).
Tuy nhiên, nếu huy động được lực lượng ngoài lực lượng y tế cộng đồng trong phòng chống dịch, mở rộng các cơ sở tiếp nhận xét nghiệm ngoài các cơ sở đã được chỉ định và phát triển được các kit xét nghiệm nhanh, có thể đẩy nhanh việc xét nghiệm sớm lên.
3. Độ nguy hiểm
Covid19 tấn công trực tiếp vào phổi. Trong những trường hợp nặng, để lại hậu quả khủng khiếp dẫn đến tử vong. Đây là điều không có ở cúm.
(* Một bác sỹ Ý đã cảnh báo Covid19 hoàn toàn khác với cúm vì lý do này)
Dịch cúm hàng năm có thể gây ra con số tử vong lớn nhưng hầu hết là các trường hợp người già mang sẵn bệnh. Virus làm yếu hệ miễn dịch tạo điều kiện để các bệnh khác gây nên tử vong. Đó là nguyên nhân kép.
Trong khi đó, dù cũng là người già, nhưng nhiều người khoẻ mạnh như những khách trên du thuyển Diamond Princess lại có thể bị covid19 hạ gục.
Vậy nên Covid19 sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều lần cúm nếu dịch lan rộng. Thời điểm này tỷ lệ nhiễm còn rất thấp và không thể nghĩ đến miễn dịch cộng đồng.
4. Chiến lược đánh bại Covid19
Chiến lược kéo thấp đỉnh dịch là dựa trên đặc tính của virus cúm Influena. Do vậy, chiến lược này không thực sự phù hợp với Covid19. Cần đi sâu hơn vào đặc tính của Covid19 để tìm ra chiến lược hiệu quả.
Quyết định nằm ở việc cắt đứt chuỗi lây nhiễm Cluster. Nếu làm được việc này trong giai đoạn đầu của dịch thì thậm chí có thể kiềm chế số người lây nhiễm ở mức thấp không để tạo thành đỉnh dịch.
Hokkaido là tỉnh mà nguy cơ dịch xuất hiện sớm nhất và có chiều hướng bùng nổ. Thống đốc tỉnh này đã có một quyết định rất sáng suốt khi tuyên bố tình trạng khẩn cấp và đưa ra các biện pháp mạnh. Cần một vài tuần nữa để đánh giá hiệu quả của các biện pháp này.
(* Hokkaido hiện có trên 100 ca nhiễm. Khi phát hiện những ca nhiễm đầu tiên cũng đã không thể xác định đường lây nhiễm. Việt Nam vì thế có thể coi là đang ở giai đoạn sớm hơn và vì thế, có thể trông đợi nhiều hơn vào biện pháp hiện tại)
Virus cúm có tính mùa. Sang đến mùa xuân ấm áp, tự nó sẽ suy yếu và biến đi nhưng với Covid19 thì chưa thể đánh giá được. Trận chiến chắc sẽ kéo dài chứ không chỉ trong một vài tuần.