(Chương này hoàn toàn lấy từ cuốn Huyết sử, một số nội dung do người dịch tự thêm vào sẽ được để trong ngoặc đơn, hoặc chú thích rõ)
Nếu được trùng sinh vào một thời đại khác, tôi nghĩ mình có thể trở thành một Hàn lâm viện học sĩ, hoặc ít nhất thì tôi cũng sẽ cố gắng hết sức để vươn tới vị trí đó, thay vì phải vung gươm chém giết chính đồng bào mình như suốt những năm qua.
Thời còn bé, Hành thường bảo rằng tôi thuộc nhóm những người tư duy bằng hình ảnh. Tức là thế này, đối với một sự việc từng gặp, những người tư duy bằng văn bản luôn định hình mọi thứ bằng vị trí, tên địa điểm, các con số thuộc bất cứ loại nào, hay thậm chí là tên gọi của những người liên quan. Tôi thuộc nhóm còn lại: Các chi tiết bất kỳ nào thuộc về chữ, số, hay vị trí, tôi đều quên khuấy mất, nhưng ấn tượng về hình ảnh thì có thể lưu lại trong đầu đến nửa thế kỷ.
Ngoài ra thì cũng trên căn cứ này, tôi nghĩ các học sĩ đời sau, nếu có thời gian nghiên cứu, cũng có thể chia thành hai loại: Loại ấn tượng, và loại chi tiết.
Điều này lý giải cho việc, mặc dù là một người tương đối đãng trí, học trước quên sau, lại thường xuyên làm hỏng tất cả mọi thứ chỉ vì quên thực hiện một công đoạn nào đó, như quên rút củi đáy nồi khi cơm sôi, hay gì đó đại loại vậy, nhưng bù lại, có những hình ảnh mà dù đã xảy ra từ tận mấy mươi năm trước, khi tôi chỉ mới chỉ năm – sáu tuổi, mà đến giờ, tôi vẫn rõ ràng như chỉ mới hôm qua.
Ví như nụ cười cuối cùng của cha trước khi mất.
Thực ra, ông ra đi cũng không được thanh thản như người ta, nên tôi nghĩ, một đứa trẻ như tôi thời đó cũng không tránh khỏi ám ảnh.
Tôi không biết, chết có đau không, chỉ thấy nụ cười của ông khi ấy vô cùng hào sảng, và đẹp như một bức tranh, một bức tranh ngạo nghễ nhất mà mỗi lần nghĩ lại, tôi đều ao ước được chết oanh oanh liệt liệt như thế.
Khi ấy, Hành chỉ mới cõng tôi rời khỏi cổng thành Thăng Long độ chừng dăm bước chân. Tiếng ông vang lên như sấm, lan rộng khắp cửa đông. Ngảnh lại, nụ cười như ánh chớp hóa thành một trận máu tươi. Không gian như chậm lại, mọi âm thanh như tan vỡ. Để lại là nỗi đau mà một đứa trẻ chỉ mới năm – sáu tuổi cũng còn biết khóc gào.
Mãi sau này tôi mới biết, chỉ có đúng một mình tôi là người thân duy nhất được nhìn thấy cha trong khoảnh khắc cuối đời năm ấy. Mẹ tôi qua đời còn trước khi cha bị đưa ra pháp trường. Còn mẹ cả và đám anh chị, khi ấy đều đang ở Tây Sơn cả! Nhiều người trong số họ sau này còn giàu có nhờ ơn của kẻ thù giết cha. Nhưng tôi sẽ kể về những người này sau.
Tôi không phải là người có thù oán gì với Tây Sơn. Thực ra, tôi còn khá biết ơn Quang Trung Hoàng đế vì đã bảo bọc mẹ cả, cũng như anh chị tôi sau khi cha tôi mất (có tiếc thì tiếc là tôi không được nằm trong số những người được bảo bọc ấy). Cảnh Thịnh Hoàng đế cũng là người bạn thuở thiếu thời của tôi. Còn Vũ Văn Nhậm, vốn là kẻ thù giết cha tôi, cũng đã bị người của Tây Sơn trừng trị. Nhưng nhìn nhận thẳng thắn mà nói, những năm tháng đau khổ tuyệt vọng nhất của cuộc đời tôi, phần nhiều bắt nguồn từ Tây Sơn.
Sau khi cha mất, Hành cõng tôi chạy mải miết. Chẳng nhớ là bao nhiêu ngày, chỉ biết là lâu lắm. Sáng thì khi nấp ở nhà này, lúc trốn tạm nhà khác, tới tối lại đi. Đa phần là Hành cột chéo tôi trên lưng mà đèo. Tôi vẫn còn nhớ cái lạnh băng sương năm đó. Tôi vận cái áo len móc đôi mẹ để lại trước khi mất, lại quấn nhì nhằng một cơ số các loại khăn. Thế mà vẫn lạnh quá không ngủ được, mắt nhắm mắt mở mấy lần, ngó ra chỉ nghe tiếng Hành thở phì phò, vài tiếng la ó ở xa xa, và dăm ba ánh đèn bão đôi khi lại lóe lên đâu đó.
Năm đó, Hành chỉ mới mười bảy tuổi.
Tôi vẫn thường quay lại hỏi Hành, vì sao năm đó lại quyết định một mình cõng tôi vượt ngàn dặm đường từ Thăng Long về tận Tiên Điền (thực ra chỉ là 600 dặm, tương đương với khoảng 300km – lời người dịch), rồi lại dốc công cưu mang tôi trong suốt những năm tháng ấy bất kể mọi biến cố lớn lao của cuộc đời. Những lúc như thế, ông chỉ cười bảo rằng trái tim mình đã chết theo một người, sau đó thì không còn cách nào hỏi thêm được nữa!
Lại nói tiếp, sau vượt qua sông Lam về đến Tiên Điền, chúng tôi định sẽ đến ở tạm trong từ đường nhà họ Nguyễn, gia tộc của Hành. Nhưng đến nơi thì quần áo rách rưới, lại bẩn thỉu hôi hám vì mồ hôi, bụi đường, và dù sao thì cũng không có chỗ nào tắm giặt đàng hoàng trước đó cả, nên người ta chẳng ai dám tin là cháu nội của Xuân Quận Công hồi hương cả. Thế nên mới sinh ra lắm chuyện rầy rà mà mãi sau này khi đã về già, mỗi lần ngồi đánh cờ với Thầy là lại ngồi cười khà khà.
Năm đó vừa đến từ đường, tôi vừa mệt vừa đói. Ở cái độ tuổi mới tầm năm – sáu, bạn có thể chạy nhảy cả một ngày không sao, nhưng cũng có thể dễ dàng mệt lả người chỉ sau một buổi chiều nằm trên vai người lớn ngủ mà không được ăn gì. Nằm lả trên vai Hành, gần như ngất xỉu. Nghe nói, hai thầy trò chưa kịp vào cổng đã bị mấy tay người làm đuổi đi. Giải thích mãi cũng không một chút suy suyển.
Người đời thường vậy, họ luôn cum cúp với những kẻ trông có vẻ sang giàu, và trịch thượng với những người trông yếu thế hơn.
Hành vốn cũng không phải kiểu người thích nhiều lời, lại không thường đi tranh luận với những kẻ không biết lý lẽ. Nên vốn định bỏ đi. Nhưng đám gia nhân, có vẻ như đã khá quen với chuyện lũ hành khất thích lẻn vào trong tá túc, lại quyết tâm khiến hai kẻ “tiện dân mạo danh cháu nội Xuân quận công” này phải sợ đến mức đời này kiếp này cũng không dám một lần thử lại trò ngu ngốc này nữa. Họ thả ra vài con chó dữ. Khổ thân cho các sinh vật vừa dũng mãnh, vừa hèn yếu ấy! Không hiểu vì lý do gì mà từ khi trưởng thành, chúng luôn bứt rứt, khổ sở, cáu kỉnh, đến mức có thể lăn xả vào bất kỳ một ai, hoặc táp một miếng, hoặc vồ một phen, cho hả giận những ngày tháng cầm tù khổ đau.
Có điều, hai anh em cắm đầu cắm cổ chạy thục mạng một phen mới nhận ra rằng, bộ dáng hùng hùng hổ hổ kia vốn chỉ duy trì được vài mươi bước.
Càng thu hẹp khoảng cách, chúng tôi càng nhận ra, rõ ràng trên gương mặt ba con chó đều không có một chút xíu dấu hiệu nào của sự hung hăng. Rồi khi chúng vồ lên chúng tôi, thay vì là một cái cắn thật sâu vào tảng thịt nào đó, lại là dăm ba cái liếm nhẹ nhàng đáng yêu. Như thể bản thân chúng vốn đã biết thừa về chúng tôi, điều mà những con người đang lãnh đạo chúng hoàn toàn không hay biết.
- Hoặc cũng có thể, là vì cả nửa tuần trăng không tắm rửa - Hành cười bảo.
Chú thích của người dịch: Có một sự thật là loài chó nghiện mùi Axit Béo tỏa ra từ tuyến mồ hôi (giống mùi thối chân khi đi giày nhiều, hoặc mùi hôi nách…). Tất nhiên Axit Béo còn có nhiều trong phô mai, bơ, và nhiều loại thức ăn thơm ngon khác, chứ không phải lúc nào cũng hôi thối như mùi thối chân. Có điều thơm hay thối là do riêng con người đánh giá, còn khứu giác của chó thì khác hơn.
Đời tôi thường được nhiều người tốt giúp đỡ.
Như lần đó chẳng hạn. Khi người chó đang quấn quýt nhau ầm ĩ cả một góc đồng, một người đàn ông đứng tuổi thình lình xuất hiện, tay cầm một cây gậy lớn hét ầm lên…
Lời người dịch: Hôm nay tới đây thôi, lúc nào rảnh dịch tiếp vậy!