Tôi tóm tắt cho anh dễ hiểu nhé.
- Các nhà lập pháp Mỹ sinh ra hệ thống ĐCT vì không muốn phổ thông đầu phiếu. Dân ngu không thể có 1 phiếu như giáo sư được. Như vậy thì cứ thằng nào mị dân tốt, như Trấn Thành hoặc Tân Thủ Tướng sẽ dễ mà thắng cử.
- Nhưng cho Quốc Hội bầu cũng không ổn. Vì các nhà lập pháp sợ QH họp với nhau cả năm, sẽ chia bè phái (ngày đó chưa có khái niệm Đảng Chính Trị). Thêm nữa nếu Tổng Thống do QH bầu lên thì QH và Tổng Thống cùng phe, Tổng Thống không độc lập với QH, phải cố chiều ý QH, không phân tách được hành pháp và lập pháp.
.
Thế là sinh ra hệ thống ĐCT. Mỗi bang sẽ gửi 1 vài đại diện ưu tú đến thủ đô. Những người này bỏ phiếu bầu tổng thống. Bầu xong ai về nhà người đó. Không kết bè phái nổi.
.
1. Đại cử tri có quyền bầu theo ý mình không?. Yes.
Vì bản chất ban đầu sinh ra hệ thống ĐCT là với mục đích đó. Và các bang không nhất thiết phải chọn ĐCT bằng cách cho dân đi bầu.
Tuy nhiên, một số bang nhỏ với số phiếu ít thường không được các ứng cử viên để mắt đến, nên đã đưa ra cam kết với các ứng cử viên rằng: "ai đạt được đa số phiếu phổ thông ở bang tôi, sẽ dành trọn phiếu ĐCT ở bang tôi". Dần dần các bang khác học theo, và 48 bang đã làm theo điều này.
2. Nếu Đại cử tri không bầu theo ý của Bang thì có vi phạm hiến pháp hay luật pháp của liên bang hay không?
Hiến pháp không có điều này. Luật pháp đa số các bang cũng không quy định cụ thể.
Nhưng thông thường, các bang sẽ làm đúng cam kết bằng cách gửi các ĐCT thuộc phe thắng cuộc (ví dụ Đảng DC thắng ở NY, bang NY sẽ gửi ĐCT toàn người thuộc đảng DC cho chắc).
3. Nếu đại cử tri không bầu theo ý kiến của Bang, làm thay đổi kết quả tổng thống thì hành vi này có vi phạm hiến pháp hay pháp luật liên bang hay không?
Thường chỉ có 1 vài ĐCT cố tình bầu cho Đảng thứ 3 hoặc 1 người vớ vẩn nào đó, để thể hiện quan điểm cá nhân (ví dụ 1 ĐCT của bang NY nhưng ghét Biden, nên bầu cho 1 người thuộc đảng thứ 3 để thể hiện quan điểm). Trong lịch sử chưa từng có ĐCT nào bầu cho đảng đối lập chính.
Hành vi này không vi phạm hiến pháp. Vì mục đích ban đầu của các nhà lập quốc là để cho những người ưu tú bầu tổng thống chứ không phải toàn dân bầu.