Huyền Trang tên tục
Trần Huy (
Trần Vĩ hoặc
Trần Y 陳褘) sinh năm 602, có thuyết nói là năm 600 (niên hiệu Khai Hoàng thứ 20, đời Tùy), tại Lạc Châu (洛州), huyện Câu Thị (緱氏縣), tỉnh
Hà Nam, trong một gia đình có truyền thống quan lại. Đến cha của Huyền Trang là
Trần Huệ thì dốc tâm vào
Nho học, khước từ làm quan. Theo các truyện ký thì từ nhỏ Sư nổi danh thông minh đĩnh ngộ, sớm được
thân phụ chỉ dạy những
nghi thức Nho giáo.
Năm lên 13 tuổi Sư đã xuất gia và thọ giới cụ túc năm 21 tuổi. Sư tu học
kinh sách Đại thừa dưới nhiều
giảng sư khác nhau và thấy có nhiều chỗ giảng giải
mâu thuẫn. Đây là lý do chính thúc đẩy Sư lên đường đi
Thiên Trúc để tự mình tìm hiểu.
Mặc dù bị
hoàng đế ra lệnh cấm đi du hành qua Ấn Độ, năm
629 Sư liều mình ra đi để
hành hương chiêm bái quê hương Đức Phật, hi vọng sẽ tìm kiếm và nghiên cứu
kinh điển mà hồi đó Trung Quốc chưa biết tới. Tập
ký sự du hành của Sư (viết theo yêu cầu của nhà vua, người đã khâm phục và hỗ trợ Huyền Trang sau khi Sư vinh quang trở về năm 645), có tên là
Đại đường tây vực ký, để lại cho hậu thế một nguồn tài liệu vô song về
địa lý,
xã hội và
tập quán của miền
Trung Á và Ấn Độ trong thế kỉ thứ bảy. Nhiều miêu tả của Sư về các vùng đất đó đã đạt tới độ chính xác mà trong thế kỉ 19, 20, nhiều
nhà du khảo phương Tây như
Ariel Stein đã tham khảo tập ký sự đó như một tập sách hướng dẫn nhằm tìm lại và xác định những vị trí đã được tìm ra và rồi bị lãng quên trong nhiều thế kỉ.
Sau khi trở về cố quốc, một phần nhờ trình độ uyên bác xuất chúng, một phần nhờ tiếng tăm vang dội mà Sư đã gặt hái được tại Ấn Độ và các nước Trung Á, một phần nhờ hoàng đế Trung Quốc đặc biệt hỗ trợ, như xây cất
chùa chiền cho Sư trú ngụ cũng như thành lập một ban dịch thuật do chính nhà vua chọn lọc để giúp cho Sư hoàn thành công tác phiên dịch của hơn 600 kinh sách mang về Trung Quốc, Huyền Trang đã trở thành
tu sĩ tiếng tăm nhất tại vùng Đông Á trong thế hệ đó. Học viên đến với Sư từ khắp Trung Quốc, kể cả từ
Triều Tiên và
Nhật Bản, song song có nhiều tăng sĩ từ Ấn Độ và các vương quốc Trung Á đến để bày tỏ lòng hâm mộ. Ngoài việc truyền bá kinh sách Phật giáo và tư tưởng Ấn Độ mới mẻ vào Trung Quốc, Sư cũng gây ảnh hưởng lên nền
nghệ thuật và
kiến trúc Trung Quốc bằng những vật dụng và
thiết kế do Sư mang về. Có một ngôi chùa được xây theo thiết kế của Sư tại
Trường An (ngày nay là
Tây An) để chứa đựng kinh sách và các tác phẩm nghệ thuật của Sư mang về. Ngôi chùa đó ngày nay vẫn còn và là một dấu ấn quan trọng của đô thị này.