Tiện topic đang vui, Phương mỗ chia sẻ về chữ ĐẠO gây tranh cãi lâu nay.
Chữ Đạo (道) có 4 nghĩa nội hàm khác nhau.
Thứ nhất, đạo trong đạo lộ (tức là con đường). Sách cổ viết "Đạo giả, kính lộ dã" (Đạo, là con đường vậy).
Thứ hai, đạo bao hàm một nguyên lý quy tắc, hoặc là danh từ của những quy luật, phương pháp. Ví dụ Dịch Kinh - Hệ truyện nói "Nhất âm nhất dương chi vị đạo" (Một âm một dương mới gọi là đạo), ở trên định lý y học gọi là "Y đạo", ở trên nguyên tắc chính trị gọi là "Chính đạo", ở trên lĩnh vực quân sự gọi là "Binh đạo". Thiên thứ 13 trong Binh pháp Tôn Tử có viết "Binh giả, quỷ đạo dã" (Dùng binh, chính là âm mưu vậy). Hoặc là "Thiên đạo", "Địa đạo", "Nhân đạo" đến cả "Trộm cũng có đạo". Như vậy, tất cả chữ "Đạo" ở đây, đều nhằm chỉ một thứ quy luật đặc biệt nào đó.
Thứ ba, đạo là danh hiệu của triết học hình nhi thượng (bản thể luận). Ví dụ Dịch Kinh - Hệ truyện nói "Hình nhi hạ giả vị chi khí", "Hình nhi thượng học giả vị chi đạo". Hình nhi hạ, tức là chỉ thế giới vật lý, những vật có hình có tướng, chữ "Khí" ở đây cũng chỉ những vật có hình tướng. Như vậy, nếu vượt qua vật chất/ vật lý có hình có tướng, chính là "Tính bản thể", là "Chủ của vạn tượng". Nó không phải duy vật, cũng không phải duy tâm, hai thứ "Tâm" và "Vật" đều chỉ là hiện tượng tác dụng của nó mà thôi. Cho nên điều này không thể biết "Danh" của nó, cho nên miễn cưỡng gọi nó là "Đạo". Đạo ở đây, giống như Đạo Đức Kinh, Lão Tử có viết- "Đạo khả đạo, phi thường đạo" hay trong sách Đại học của Tăng Tử cũng viết "Đại học chi đạo", đó chính là hình nhi thượng (bản thể của vũ trụ).
Thứ tư, Đạo biến thành danh hiệu, tiêu chí hay ý nghĩa tối cao của một tông, một phái hay một tổ chức học thuật. Ví dụ, như "Hiệp Nghĩa đạo", "Phật đạo" tức Phật giáo, "Nho đạo" hay "Đạo học" (Tân truyền tâm pháp của Khổng Mạnh), còn Đạo gia (Đạo giáo) càng không cần phải nói, dùng chữ "Đạo" chiếm làm của riêng mình.
Phương Nguyên cẩn bút!