Trung tâm Nghiên cứu Dân số, Lao động – Việc làm thuộc Viện Khoa học Lao động Xã hội - ILSSA (Bộ LĐTB&XH) đã tổ chức khảo sát về thực trạng nền kinh tế việc làm tự do (GIG) dưới tác động của bối cảnh chuyển đổi số. Trung tâm đã công bố kết quả khảo sát tại hội thảo “Xu hướng thị trường lao động trong kỷ nguyên số”, ngày 8/11.
Trong đó, phần lớn lao động khu vực này thuộc những người trẻ và đầu trung niên (25 - 44 tuổi), chiếm 75,8%. Đây cũng là khu vực chiếm phần lớn trình độ lao động ở mức hạn chế với 70% không qua đào tạo, 2,2% sơ cấp, 4,8% trung cấp, 7,8% cao đẳng, 15,2% đại học trở lên.
Đáng lưu ý, vẫn có 20,6% lao động trình độ cao đang tham gia lái xe công nghệ, 36,7% tham gia làm shipper (giao hàng) công nghệ và 11,4% làm giúp việc gia đình.
Qua khảo sát, nền kinh tế việc làm tự do có mức độ ổn định cao, khi 82,2% lao động coi đây là việc làm chính của họ và 94,1% người lao động không/chưa có dự định chuyển việc trong khoảng 2 – 5 năm tới.
Khi được hỏi về lý do lựa chọn việc làm tự do, người lao động cho rằng, tính linh hoạt, chủ động về thời gian làm việc và thu nhập tốt là yếu tố thu hút họ. Ngoài ra, những công việc này còn ít chịu ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh và dễ dàng chuyển đổi.
Đây cũng là cơ hội tối đa hóa thu nhập và lợi ích khi tham gia nhiều ứng dụng và cùng làm việc cho nhiều đối tác khác nhau. Thực tế, có 8,5% người lao động GIG đang hợp tác cùng lúc với hai hãng công nghệ và làm cùng một nghề.
Thời gian làm việc bình quân của lao động GIG cũng cao hơn mức thông thường, khoảng 8,44 giờ/ngày. Số giờ cao nhất ở các nhóm lái xe và giao hàng công nghệ.
Số giờ làm việc bình quân cao tỷ lệ thuận với thu nhập bình quân, lao động GIG có thu nhập cao gấp 1,3 lần mức bình quân, nhưng tỷ lệ chiết khấu cho doanh nghiệp cũng ở mức cao.
Theo khảo sát, thu nhập bình quân/tháng của người lao động GIG ở mức 9,15 triệu đồng/tháng (thời điểm trước giãn cách xã hội ở Hà Nội từ tháng 7), trong đó, lái xe công nghệ có mức thu nhập cao nhất, trung bình trên 10,76 triệu đồng/tháng.
Tuy nhiên, Viện Khoa học Lao động Xã hội cũng chỉ ra những bất cập của khu vực GIG khi hầu hết lao động chỉ có giao kết hợp đồng công việc hoặc hợp đồng đối tác mà không có hợp đồng lao động theo quy định của Nhà nước, do đó họ không được bảo đảm quyền lợi lao động và an sinh xã hội khi gặp rủi ro.
Hầu hết người lao động GIG không có hỗ trợ tiền ăn, chế độ nghỉ phép, khám sức khỏe định kỳ, thưởng lễ tết, trang cấp bảo hộ lao động.... Lao động GIG chủ yếu nhận 2 chế độ chính tiền thưởng/hoa hồng (76,7%), thưởng do làm vượt định mức (70,4), tip của khách hàng (6,3%).
Đặc biệt, người lao động chỉ được chủ động lựa chọn thời gian làm việc và nghỉ ngơi bằng cách ngắt kết nối app làm việc. Thu nhập và lịch trình làm việc của họ hầu hết đều bị kiểm soát. Thậm chí, lao động GIG có nguy cơ bị khóa tài khoản tạm thời hoặc vĩnh viễn nếu thường xuyên hủy đơn hàng hay để tụt hạng/tụt sao trong bảng theo dõi qua app.
Cần chính sách an sinh cho lao động GIG
Từ nghiên cứu về một số việc làm sử dụng nền tảng kỹ thuật số để kết nối lao động tự do với khách hàng trong cung cấp các dịch vụ ngắn hạn, tiêu biểu là tài xế công nghệ hay giúp việc gia đình, bà Lê Thu Huyền, đại diện Trung tâm Nghiên cứu Dân số, Lao động – Việc làm, đã đưa ra những đề xuất để quản lý hiệu quả hơn nhóm lao động này.
