TTO - Trong biên niên sử chiến tranh, không có quốc gia nào giữ độc quyền về một loại vũ khí mới thời gian dài. Máy bay không người lái (UAV) không phải là trường hợp ngoại lệ.
Ước tính thị trường UAV quân sự sẽ tăng từ 11,73 tỉ USD năm 2022 lên 30,86 tỉ USD vào năm 2029.
"Trùm" UAV Thổ Nhĩ Kỳ và Iran
Khi chị Peyman Talib (31 tuổi) tỉnh dậy trong bệnh viện ở Sulaymaniyah (miền bắc Iraq), chân trái đã bị cưa cụt và cánh tay bị bỏng nặng. Đứa con trai 5 tuổi bị mảnh đạn găm vào đầu còn chồng chị Keywan Kawa (30 tuổi) bị thương ở chân và thân người. Chị đang ở trong cửa hàng gia đình thì nghe một tiếng nổ lớn kèm theo lửa cháy dữ dội.
Vụ tấn công xảy ra khoảng 5h30 chiều 25-6-2020 tại làng Kunamasi, một địa điểm du lịch nổi tiếng trên vùng núi phía bắc Iraq. Ngay khi một chỉ huy cấp cao của Đảng Công nhân người Kurd (PKK) bước vào cửa hàng, UAV Thổ Nhĩ Kỳ đang bay trên trời liền khai hỏa thanh toán mục tiêu. Ba phiến quân PKK đứng đợi bên ngoài bị thương cùng với gia đình chị Talib, một du khách Iran và một dân làng gần đó.
Từ năm 2018, núi non không còn bảo vệ PKK như trước bởi quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã sử dụng UAV trang bị máy ghi hình có độ phân giải cao và tên lửa chính xác. Các binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ ngồi sau màn hình cách xa mặt trận có thể phát hiện mục tiêu và nhấn nút khai hỏa mà không gặp bất kỳ rủi ro nào.
Theo nhà phân tích Engin Yüksel tại Viện nghiên cứu Clingendael (Hà Lan), cho đến năm 2015, chỉ có Mỹ, Anh và Israel tấn công bằng UAV vũ trang, sau đó số quốc gia sử dụng UAV vũ trang tăng vọt. Đáng chú ý Thổ Nhĩ Kỳ đã trỗi dậy như một siêu cường UAV. Năm 1996, Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu mua UAV không vũ trang của Mỹ để theo dõi PKK.
10 năm sau, nước này tiếp tục mua 10 UAV không vũ trang của Israel. Khổ nỗi phải mất năm năm Israel mới giao hàng, UAV lại hoạt động không tốt và phải có chuyên viên Israel điều khiển trong khi Thổ Nhĩ Kỳ lo ngại hình ảnh thu thập được có thể bị chuyển cho cơ quan tình báo Israel.
Trong bối cảnh ngặt nghèo đó, năm 2010 và năm 2012, Quốc hội Mỹ lại không bán UAV vũ trang cho Thổ Nhĩ Kỳ vì sợ nước này chống Israel. Thế là Thổ Nhĩ Kỳ quyết định tự sản xuất UAV. Cuối năm 2015, UAV trang bị tên lửa dẫn đường Bayraktar TB2 được thử nghiệm thành công. Chỉ trong 10 năm, Thổ Nhĩ Kỳ đã từ nhà nhập khẩu UAV trở thành nước xuất khẩu UAV vũ trang tầm cỡ. Các nhà công nghiệp nước này đã phát triển khoảng 130 mẫu UAV, trong đó TB2 là loại ăn khách nhất.
Không ai có thể đoán 38 năm sau khi bắt đầu phát triển UAV nội địa, Iran đã sở hữu kho vũ khí UAV lớn và đã xuất khẩu UAV cho nhiều nước. Năm 1984, tức bốn năm sau khi bắt đầu chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988), Iran không còn phụ tùng thay thế cho máy bay chiến đấu do lệnh cấm vận vũ khí của phương Tây. Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) quyết định chế tạo loại UAV đơn giản và rẻ tiền để chụp ảnh tiền tuyến song song với chế tạo tàu cao tốc tấn công tự sát và tên lửa hành trình.
UAV đầu tiên của Iran chỉ làm nhiệm vụ trinh sát, sau đó đến UAV trinh sát và đánh bom tự sát. Sau các thế hệ Talash và Mohajer đến Ababil 3 (bán cho Syria), Shahed 136 (được Nga sử dụng ở Ukraine). Trong cuộc diễn tập vào tháng 9-2022, Iran đã thử nghiệm UAV Arash 2 nhỉnh hơn về công nghệ so với Shahed 136. Gần đây, IRGC đã tiết lộ thế hệ UAV tấn công tự sát mới Meraaj 521 có thể được phóng đi từ ba lô mang trên lưng.
